شاهد کاغذی

گاهی برای اثبات یک ادعا در نزد قاضی دادگاه باید دلایل کافی ارائه کنیم فرقی نمی‌کند که مسئله شما یک امر کیفری یا یک دعوای حقوقی باشد.

به عنوان مثال گاهی اثبات یک دعوای کیفری سرقت موبایل یا موضوعی حقوقی مثل اثبات تصرف عدوانی نیاز به ارائه دلیل دارد. در قوانین ما چند نوع دلیل داریم که با ارائه آنها به دادگاه می‌توانیم به قاضی در دستیابی به حقیقت کمک کنیم.

استشهادیه و انواع آن

از جمله شناخته شده‌ترین دلایل اثبات دعوا می‌توان به اقرار، اسناد کتبی، شهادت، امارات و قسم اشاره کرد. همچنین تحقیق محلی و معاینه محلی و کارشناسی از دیگر دلایل اثبات دعوا هستند.

استشهادیه در میان ادله اثبات دعوا مطرح نشده است اما می‌تواند به عنوان یک ابزار به قاضی کمک کند که با توجه به اعتبار آن تصمیم نهایی را بگیرد.

استشهادیه یکی از اماره‌هایی است که در جهت دادرسی و پس از تقدیم و تنظیم دادخواست مورد استناد قرار می‌گیرد؛ این نامه که یک فرم کتبی است در خصوص موردی که باید مورد شهادت واقع شود تهیه می‌شود.

همه افرادی که فرد تنظیم کننده استشهادیه را می‌شناسند و از موضوع مطروحه در استشهادیه آگاهی دارند آن را امضا می‌کنند و به بیان دیگر با امضای خود تایید می‌کنند که موضوع مطرح شده در استشهادیه صحت داشته و آنها نسبت به این موضوع آگاهند.

استشهادیه انواع مختلفی دارد؛

از جمله معروف‌ترین عناوین استشهادیه که حتماً به گوش شما هم خورده استشهادیه محلی و دیگر نوع آن استشهادیه رسمی است.

توجه کنید که استشهادیه با شهادت شهود متفاوت است.

به عنوان یک تعریف جامع می‌توان گفت که استشهادیه یک فرم کتبی است که یا به صورت دستی تهیه می‌شود یا در برگه‌های چاپی از پیش آماده تنظیم می‌شود و تمام افرادی که فرد تنظیم کننده را به واسطه همسایگی یا آشنایی می‌شناسند و از موضوع درج شده در آن آگاه هستند و آن را تایید می‌کنند، استشهادیه را امضا می‌نمایند.

استشهادیه در امور مختلفی که اشاره کردیم همچون اعسار و اعسار از هزینه دادرسی یا انحصار وراثت و غیره تنظیم می‌شود.

به عنوان مثال زمانی که فرد بخواهد به دادگاه ثابت کند که قادر به اجرای حکم دادگاه نیست می‌تواند از استشهادیه اعسار استفاده کند یعنی با کمک چند نفر شاهد گواهی دهد که درآمد او کفاف ادای دینش را نمی‌دهد.

استشهادیه انحصار وراثت نیز یکی از رایج‌ترین استشهادیه‌های تنظیم شده است که در واقع ورثه از چند نفر شاهد تقاضا می‌کنند که با حضور در دفترخانه نسبت به اطلاعاتی همچون تعداد فرزندان متوفی، تعداد همسران دائمی متوفی، آخرین اقامتگاه متوفی و اطلاعاتی نظیر این گواهی دهند.

محتوای استشهادیه

اما برای اینکه بدانیم چه مطالبی در استشهادیه ذکر می‌شود باید اشاره کنیم که اطلاعات مربوط به شناسایی اشخاص مانند نام و نام خانوادگی تاریخ تولد و کد ملی در آن ذکر می‌شود.

همانطور که از خود لغت استشهادیه پیداست به معنای شهادت گرفتن شاهدان و شهادت دادن به شکل مکتوب می‌باشد؛ به بیانی اگر شاهدان در دادگاه حاضر شوند و شهادت خود را به صورت شفاهی در برابر قاضی اعلام کنند این عمل به عنوان شهادت شناخته می‌شود اما گاهی شهود به صورت کتبی شهادت خود را ابراز می‌کنند که به آن استشهادیه گفته می‌شود.

استشهادیه مورد قبول دادگاه دارای ویژگی‌هایی است که متناسب با اصول تعیین شده تنظیم شده باشد.

در تنظیم استشهادیه ابتدا باید مشخصات فرد مورد نظر که استشهادیه به جهت درخواست او تنظیم می‌شود ذکر شود به همراه اطلاعاتی مانند مشخصات هویتی کد ملی نام پدر و آدرس محل سکونت و...

در ادامه استشهادیه باید موضوع مورد استشهاد مطرح شود به عنوان مثال ممکن است استشهادیه جهت ارائه به دادگاه خانواده و در خصوص اثبات حسن رفتار و اخلاق فرد باشد بنابراین در این قسمت باید موضوع مورد استشهاد صریح و روشن مطرح شود.

توجه داشته باشید که متن استشهادیه می‌تواند تاثیر زیادی در اقناع قاضی و نتیجه نهایی رای دادگاه داشته باشد.

در ادامه استشهادیه مورد تایید اقوام و آشنایان و نزدیکان و به امضای آنها می‌رسد. در این خصوص باید توجه داشت که مشخصات هویتی امضا کنندگان نیز باید ذکر شود.

توجه داشته باشید در مقایسه بین شهادت و استشهادیه معمولاً شهادت شاهدان برای قاضی معتبرتر است نسبت به استشهادیه مکتوب اما به طور کلی اعتبار استشهادیه به نظر قاضی بستگی دارد.

استشهادیه عموما برای امور مختلف حقوقی و کیفری نوشته می‌شود و در واقع نوشتن مشخصات دقیق تاییدکنندگان به همراه شماره ملی در آن الزامی است.

استشهادیه در موضوعاتی مثل استشهادیه محلی، استشهادیه محلی سند ازدواج، استشهادیه در ارتباط با موضوع حضور در دفترخانه‌ها، استشهادیه اعسار، استشهادیه اثبات توهین، استشهادیه در خصوص درخواست دفترچه بیمه خدمات درمانی در روستاها و... تنظیم می‌شود.

ماده ۱۰ قانون انحصار وراثت بیان می‌دارد که هر شاهدی که برای انحصار وراثت شهادت دروغ بدهد تحت تعقیب قرار گرفته و بر مبنای قانون مجازات اسلامی مجازات می‌شود که البته مجازات شهادت دروغ شامل ۱۱ روز تا یک سال حبس می‌باشد و چنانچه فرد شاهد برای شهادت دروغ وجه یا مالی دریافت کرده باشد مجازات او دو برابر خواهد شد.

اعتبار استشهادیه

استناد به شهادت شهود یکی از ارکان مهم اثباتی دعوا در رویه قضایی ایران است و همانطور که اشاره کردیم در شهادت شهود در پیشگاه قاضی حاضر شده و دیده‌ها و شنیده‌های خود را بیان می‌کنند اما در صورت امتناع شهود از حضور در دادگاه و یا عدم امکان حضور همه آنها استفاده از برگه و فرم استشهادیه کاربردی به نظر می‌رسد.

مطابق ماده ۱۲۵۷ قانون مدنی شهادت شهود از جمله ادله اثبات دعواست اما ما می‌دانیم که شهادت شهود با استشهادیه امری متفاوت است.

در واقع اگر بخواهیم دقیق‌تر بررسی کنیم شهادت شهود جایگاه اثباتی بالاتر و قوی‌تری نسبت به استشهادیه دارد چرا که شهود با حضور در پیشگاه قاضی و قسم یاد کردن درباره آنچه که دیده و شنیده‌اند شهادت می‌دهند اما در خصوص استشهادیه این امر با امضای برگه و فرم استشهادیه انجام می‌گیرد و بنابراین ممکن است از نظر قاضی اعتبار کمتری داشته باشد.

به طور کلی در بحث اعتبار استشهادیه ماده قانونی روشن و مشخصی به آن اشاره نکرده است و شاید بتوان آن را از جمله ابزارهای تحقیق محلی دانست.

اما عموما استشهادیه به عنوان یکی از اماره‌های قضایی مورد استفاده عموم مردم قرار می‌گیرد به عنوان مثال در جایی که به دلیل عده بسیار زیاد شهود امکان حضور همه آنها در دادگاه نباشد استشهادیه کاربرد دارد و همچنین در مواردی که شهود از حضور در دادگاه و روبه‌رو شدن با خوانده یا خواهان دعوا خودداری کنند می‌توان از استشهادیه استفاده کرد.

لازم به ذکر است که ممکن است افرادی که استشهادیه را امضا می‌کنند به درخواست قاضی ملزم به حضور در دادگاه شوند تا نکات لازم را بیان کنند.

در فرم استشهادیه علاوه بر مشخصات هویتی تنظیم کننده و امضا کنندگان باید موضوعی که مورد تایید امضا کنندگان قرار می‌گیرد نوشته شود.

عموما این گواهی برای مواردی مانند انحصار وراثت، استشهادیه منزل مسکونی، استشهادیه حسن انجام کار و رفتار مورد استفاده و استقبال قرار می‌گیرد.

شرایط امضاکنندگان استشهادیه

امضا کنندگان استشهادیه باید دارای شرایط مورد تایید دادگاه و قاضی باشند؛ این شرایط از پیش تعیین شده توسط قانون باید در تنظیم استشهادیه رعایت شود چرا که در صورت امضای استشهادیه توسط افرادی که شرایط قانونی آن را نداشته باشند، آن فرم فاقد اعتبار قانونی است.

فرد امضا کننده استشهادیه باید بالغ بوده و به سن قانونی رسیده باشد سن بلوغ برای دختران در قانون ۹ سال قمری و برای پسران ۱۵ سال قمری است.

همچنین امضا کنندگان استشهادیه باید عاقل باشند بنابراین امضای افراد دیوانه و مجنون فاقد اعتبار قانونی بوده و باعث بی‌اعتبار شدن استشهادیه می‌شود.

از دیگر ویژگی‌های فرد امضا کننده استشهادیه آن است که باید عادل باشد؛ از نظر قانون فردی عادل شناخته می‌شود که به انجام گناه مشهور نباشد.

دیگر ویژگی امضا کننده استشهادیه صداقت است بنابراین فرد امضا کننده استشهادیه نباید به دروغ شهادت دهد.

نکته دیگر آن است که امضا کنندگان استشهادیه باید نسبت به فرد تنظیم کننده استشهادی شناخت کافی را داشته باشند و با آگاهی کامل نسبت به آن موضوع شهادت دهند بنابراین در صورتی که فرد فاقد شناخت کافی، و بدون آگاهی اقدام به امضای استشهادیه نماید آن استشهادیه فاقد اعتبار قانونی بوده و همچنین این فرد باید عواقب حقوقی و کیفری اقدام خود را بپذیرد.

توجه داشته باشید که امضای افرادی همچون متکدیان و ولگردان از نظر قانونی فاقد اعتبار است.

مقایسه استشهادیه و شهادت

در خصوص اشاره به شباهت‌ها و تفاوت‌های شهادت شهود و استشهادیه باید به این مهم اشاره کرد که این دو سند هر دو جز ادله اثباتی هستند که می‌توانند در جهت اثبات جرم یا بی‌گناهی فرد به دادگاه ارائه شوند.

اما این دو ادله با هم تفاوت‌هایی هم دارند و یکی از این تفاوت‌ها آن است که شهادت به صورت حضوری در دادگاه انجام می‌شود اما استشهادیه به صورت مکتوب تهیه شده و به امضای تایید کنندگان می‌رسد و نیازی به حضور تایید کنندگان در دادگاه ندارد. با توجه به همین نکته یعنی حضوری بودن شهادت اعتبار قانونی شهادت نسبت به استشهادیه بیشتر است.

دیگر تفاوتی که بین شهادت و استشهادیه وجود دارد تعداد افراد است در استشهادیه مهم نیست که چه تعداد افراد استشهادیه را امضا کنند اما در ارائه شهادت حضوری در دادگاه تعداد شهود می‌تواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد و حتی در برخی از پرونده‌ها تعداد شهود مشخصی لازم است.

همچنین بیان شهادت با نیاز به سوگند یاد کردن همراه است در صورتی که استشهادیه بدون نیاز به قسم خوردن تنظیم می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت میزان اعتبار استشهادیه به نظر قاضی بستگی دارد و بنابراین در صورتی که قاضی تشخیص دهد استشهادیه می‌تواند بی‌اعتبار یا معتبر باشد.

جعل استشهادیه

قانونگذار ما در خصوص شهادت دروغ جرم انگاری کرده است بنابراین اگر کسی شهادت دروغ بدهد مجرم شناخته شده و طبق قانون مجازات اسلامی مجازات می‌شود اما در رابطه با تهیه استشهادیه خلاف واقع و دروغین قانونگذار سکوت کرده است. به نظر می‌رسد که در این شرایط قاضی می‌تواند مجرم بودن امضا کنندگان را تعیین کند.

به عبارت دیگر زمانی که قاضی مطمئن شود که امضا کنندگان استشهاد دروغ گفته‌اند و یا به موجب استشهادیه دروغ آنها یکی از طرفین دعوا مجرم شناخته شده است امضا کنندگان مجرم شناخته می‌شوند.

همچنین قابل توجه است که جعل استشهادیه نیز به عنوان جرم شناخته می‌شود چرا که استشهادیه جز اسناد عادی محسوب شده و جعل و ایجاد هرگونه تغییر و تحول در آن با نیت آسیب رساندن به اعتبار اشخاص دیگر جرم بوده و مجازات دارد.