آموزش latex فارسی – آموزش ایجاد اولین سند لاتک

لاتک بیشتر از آنکه شبیه یک نرم افزار واژه پرداز باشد، به یک زبان برنامه نویسی شباهت دارد. البته اگر لاتک را یک زبان برنامه نویسی نیز بدانیم، به بیراهه نرفته ایم و چیز اشتباهی نگفته ایم. لاتک یک زبان برنامه نویسی است که غایت آن تولید متن حرفه ای و آکادمیک می باشد. برای شروع کار با لاتک ابتدا یکی از نرم افزارهایی که امکان کامپایل کدهای لاتک را دارند انتخاب کرده و نصب می کنیم. گزینه های زیادی وجود دارند که خوشبختانه بیشتر آنها نیز رایگان هستند. ما نرم افزار TexMaker را انتخاب کرده ایم که مشخصات آن را در تصویر زیر می بینید.

یکی از مزایای این نرم افزار اینست که ویژگی کامل کنندۀ اتوماتیک کدهای لاتک را دارد و به محض اینکه بخشی از کدها را تایپ کنید، در تایپ بقیۀ متن به شما یاری می رساند و کار را برای شما ساده می کند. در نرم افزار انتخابی ما با انتخاب دستور New از منویFile می توانید یک سند لاتک جدید بسازید. البته در بسیاری از نرم افزارهای مشابه، به همین شکل و با دستور کاملاً مشابهی می توانید یک سند جدید ایجاد کنید. بعد از ایجاد سند جدید، ابتدا باید ساختار کافی برای تایپ متن ها در لاتک را ایجاد کنید. در کمینه ترین حالت ممکن، ساختار شما باید اینگونه باشد.

دستوراتی که شما در این سند لاتک نوشته اید، به شرح زیر می باشند.

همانطور که در تصویر بالا می بینید، خروجی چاپی این دستورات فقط متن This is my first document می باشد که در دستورات بالا در میان دو دستور begin{document} و end{document} قرار گرفته اند. خط کد اول نوع سند لاتک شما را تعریف می کند. مقدار داخل آکولاد مربوط به دستور documetclass متن article می باشد که اشاره به این دارد که سند شما یک مقاله می باشد. همانطور که پیشتر در این مقالۀ آموزش latex فارسی اشاره کردیم، لاتک یک زبان برنامه نویسی است و طبیعتاً قبل از اجرا و نمایش خروجی، ضرورت دارد که کامپایل شود. نرم افزارهای ویرایشگر لاتک، از جمله نرم افزار TexMaker که ما مورد استفاده قرار داده ایم، همگی دارای دستور Build یا دستوری مشابه همین نام می باشند که کامپایل را انجام دهند. هر دو دکمۀ پیکان شکلی که در تصویر زیر می بینید و در نوار ابزار نرم افزار TexMaker قرار دارند، کار کامپایل لاتک را انجام می دهند. معمولاً در تمامی نرم افزارهای مشابه نیز، در نوار ابزار چنین دکمه هایی وجود دارند.

فراگیری لاتک بخشی از کار تولید مقالات آکادمیک می باشد. مطمئناً در این ارتباط مباحث مهم دیگری هستندد که باید بیاموزید. در همین راستا مجموعه آموزش نگارش مقاله، پایان نامه و نشریه علمی را به شما توصیه می کنم.

• مجموعه آموزش نگارش مقاله، پایان نامه و نشریه علمی -- کلیک کنید

در بخش پیشین از مقالۀ آموزش latex فارسی یک سند ساده در لاتک ایجاد کردیم که در واقع اولین سند ما با لاتک محسوب می شد. در این بخش می خواهیم دانسته هایمان در مورد لاتک را کمی بسط دهیم و از دستورات دیگری از آن برای قالب بندی متن استفاده کنیم. برای شروع ابتدا دستورات زیر را عیناً در ویرایشگر لاتک تان تایپ کرده و کامپایل کنید. در ادامه هم دستورات و هم خروجی را می بینید.

خروجی کامپایل شدۀ این سند را در تصویر زیر می بینید.

حالا بیایید با هم خط به کد دستورات را بررسی کنیم تا ببینیم چه اتفاقی افتاده است. در خط اول به لاتک گفتیم که سند ما از نوع مقاله (article) است، خروجی چاپی ما بر روی کاغذ A4 می باشد و سایز فونت پایۀ سند (فونت اصلی و پیش فرض همۀ متن ها، مگر اینکه در جایی تغییرش دهیم) برابر با 11 points می باشد.

خط دوم و خط آخر را در بخش پیشین فرا گرفتید. این دو خط آغاز و پایان سند می باشند. در واقع سند چاپی شما عبارت از محتویاتی است که ما بین این دو دستور begin و end قرار گرفته اند.

با دستور title می توانید عنوان سند را مشخص کنید. عنوانی که ما به این سند اختصاص داده ایم، Title of document می باشد. همانطور که به احتمال زیاد خودتان هم کم کم متوجه شده اید، محتویات برخی دستورها مانند title در داخل یک جفت آکولاد قرار می گیرند. اگر به خروجی دقت کنید، عنوان با فونتی درشت تر و به صورت وسط چین و متمایز در آغاز سند چاپی آمده است. دستور بعدی یعنی author، نام مؤلف سند را مشخص می کند. طبیعتاً نام خودتان را در بین آکولادها باید قرار دهید.

دستور بعدی یعنی date، تاریخ سند می باشد. از دستور section برای مشخص کردن بخش های مختلف سند استفاده می شود. تا همین جا کلی چیز جدید در مورد لاتک آموخته اید و توانایی ایجاد یک مقالۀ ساده را دارید. البته با همین چیزهایی که آموخته اید می توانید یک مقاله چند صد صفحه ای نیز بنویسید.

بهترین کار برای یادگیری لاتک و نرم افزارهای مشابه آن اینست که از همان نقطه ای که آموخته اید شروع کنید و بعد در بین کار مدام به مستندات آن مراجعه کنید و دستورات جدید را متناسب با نیازتان بیاموزید. به عنوان مثال ما در لاتک دستوراتی داریم که فرمول های ریاضی خاصی را تایپ می کنند، در همان آغاز کار هیچ ضرورتی ندارد که تمامی فرمول های ریاضی لاتک را حفظ کنید. به مرور زمان چیزهای پر مصرف را بسته به نیازتان به حافظه می سپارید.

در بخش های پیشین از مقالۀ آموزش latex فارسی عملاً وارد دنیای لاتک شدیم و دو سند مختلف ایجاد کردیم. حتی توانایی قالب بندی متن ها را نیز تا حدودی کسب کردیم. در این بخش می خواهم از یک جنبۀ دیگر و کمی تئوری تر پیش بروم. اگر دقت کنید در سند بالا ما یک سری دستورات را به لاتک دادیم که چیزهایی مثل عنوان یا تاریخ یا نام مؤلف را چاپ کند. اما برای لاتک مشخص نساختیم که آیا عنوان ما وسط چین باشد، راست چین باشد، چپ چین باشد، سایز فونتش چقدر باشد و غیره.

حالا سوالی که پیش می آید اینست که لاتک از کجا فهمید باید چگونه عنوان یا سایر موارد را به شکلی که ما در خروجی می بینیم قالب بندی کند.

این اتفاق ها در خط اول دستورات ما یعنی در documentclass می افتند. در واقع در این قسمت ما یک کلاس را برای سندمان مشخص می کنیم. خصوصیاتی که برای ما ابهام داشتند از کجا تعیین شده اند، در داخل این کلاس هستند. ما در اینجا از کلاس article استفاده کردیم و در واقع الگو و قالب اصلی سند ما در این کلاس نهفته است.

کلاس های مختلفی برای کتاب ها، مقالات روزنامه ها، نامه ها، ارائه ها، پوسترها، و بسیاری از اسناد چاپی دیگر وجود دارند. صدها کلاس مختلف را می توانید از اینترنت دانلود کنید. خوشبختانه این کلاس ها به سادگی تغییر یک نام در سند قابل ویرایش هستند. یعنی ما متنی را که برای یک مقاله آماده کرده ایم، به سادگی و با یک تغییر نام می توانیم برای یک کتاب مورد استفاده قرار دهیم. همچنین باز هم به همان سادگی می توانیم متن مورد نظر را برای یک مقالۀ ستونی در روزنامه آماده سازیم. اساساً فلسفۀ اصلی لاتک هم همین است که محتوا را از قالب جدا کند. اگر با دنیای برنامه نویسی وب اندکی آشنا باشید، مشابه چنین ایده ای را در html و css می بینید. جایی که محتوا در html و قالب بندی ها در css جای می گیرند.

در این بخش از مقالۀ آموزش latex فارسی به دستورات لاتک و ساختار آنها می پردازیم. دستورات لاتک با یک بک اسلش آغاز می شوند. در ادامه دستور قرار می گیرد که در بسیاری از مواقع با حروف کوچک انگلیسی نوشته شده است. البته در مواردی دستوراتی هم داریم که در داخل آنها حروف بزرگ انگلیسی نیز قرار دارند.

توجه داشته باشید که لاتک بین حروف بزرگ و کوچک تمایز قائل می شود، به عنوان مثال اگر دستور title را به شکل Title بنویسید، کامپایلر لاتک خطا می دهد و کامپایل را انجام نمی دهد تا شما شکل صحیح دستور را بنویسید. تصویر زیر خطایی را نشان می دهد که ما تعمداً با این اشتباه تایپی ایجاد کرده ایم. بسته به نرم افزاری که مورد استفاده قرار می دهید، ممکن است محل نمایش خطاها یا متن آنها کمی متفاوت باشد.

برخی دستورات لاتک پارامترهایی را از ما دریافت می کنند. خود این پارامترها هم بر دو نوع کلی هستند. پارامترهای الزامی و پارامترهای اختیاری. به عنوان مثال دستور title یک پارامتر الزامی از ما می خواهد و آن اینکه متن عنوان را مشخص کنیم. این پارامتر را همانطور که پیشتر دیدید، در داخل یک جفت آکولاد قرار می دهیم.

در دستور documentclass ما دو نوع پارامتر داریم. پارامتر اول که در داخل یک جفت کروشه قرار گرفته است و مقادیر سایز کاغذ و اندازۀ فونت پیش فرض به آن پاس شده است، اختیاری می باشد. می توانستیم داخل این کروشه هیچ چیزی ننویسیم و در این حالت از مقادیر پیش فرضی که در کلاس وجود دارد استفاده می شد. به عنوان مثال اگر ما سایز فونت را تعیین نمی کردیم، از مقدار پیش فرض 10pt استفاده می شد.

با تعیین مقدار 11pt در واقع ما مقدار جدید را روی مقدار قبلی بازنویسی کرده ایم. در نتیجه تغییر مورد نظر ما بر مقدار پیش فرض اولویت می یابد. اما پارامتر دوم که نام کلاس article را از شما دریافت می کند، اجباری است و باید حتماً آن را برای لاتک مشخص سازید. اگر به پارامترهای اختیاری در کدهای بالا دقت کنید، آنها را با کاما (,) از یکدیگر جدا کرده ایم. کاما در واقع به عنوان مرز شناسایی می شود و جداکنندۀ پارامترهای مختلف از یکدیگر می باشد.

در این بخش از مقالۀ آموزش latex فارسی یک چالش برای شما دارم. سعی کنید در دستورات سند دوم که ایجاد کردید به شکل زیر تغییراتی را ایجاد کنید. یعنی لابلای متن ها فاصلۀ اضافی ایجاد کنید. همچنین جایی که خط را می شکنید، تعمداً چند خط اضافی و خالی ایجاد کنید. سپس خروجی را کامپایل کرده و مشاهده کنید.

حالا در تصویر زیر خروجی را می بینید.

همانطور که احتمالاً خودتان هم متوجه شدید، لاتک فاصله های اضافی شما را به صورت اتوماتیک به یک تک فاصله تقلیل می دهد. همچنین در مورد خط های اضافی نیز رفتار مشابهی را انجام می دهد. این چالش به شما کمک می کند درک درستی از این پیدا کنید که لاتک متن شما را چگونه تفسیر می کند.

در طول مقالۀ آموزش latex فارسی با لاتک، کاربرد آن و اهمیت آن آشنا شدید. همچنین با ساختار اسناد در لاتک، معنی کلاس و کاربرد آن، و چگونگی قالب بندی متن آشنا شدید. همچنین از ساختار دستورات لاتک و شیوۀ نگارش آنها مطلع گشتید. مکانیزم پارامترهای اجباری و اختیاری، نکتۀ دیگری بود که در این آموزش مورد اشاره قرار گرفت. البته در مورد لاتک چیزهای فراوان دیگری برای یادگیری وجود دارد که پر واضح است در این مجال کوتاه نمی گنجد. از این رو توصیه من به شما اینست که به کمک لینک های آموزشی ارائه شده در این مقاله، دانش تان را تقویت کنید.

در پایان این مقاله مایلم منابع آموزشی زیر از فرادرس را با شما به اشتراک بگذارم.

• فیلم آموزش لتکس LaTeX و ایجاد اولین پروژه

• آموزش نگارش متون علمی در لتکس LaTeX