آموزش تئوری موسیقی به زبان ساده - آشنایی با اصطلاحات اساسی موسیقی

اگر سازی می‌نوازید، آهنگسازی انجام می‌دهید یا آواز می‌خوانید، یادگیری تئوری موسیقی یکی از بهترین راه‌ها برای بهبود مهارت‌ها و دانش شماست. حتی درک مبانی اولیه تئوری موسیقی، شما را به درک عمیق‌تری از موسیقی سوق می‌دهد و ابزارهایی که برای بیان احساسات و تفکرات خود از طریق موسیقی نیاز دارید را در اختیار شما قرار می‌دهد.

مفاهیم و قواعدی که تئوری موسیقی را تشکیل می‌دهند بسیار شبیه قواعد گرامری حاکم بر زبان نوشتاری هستند (که آن هم بعد از اینکه مردم با موفقیت کشف کردند که چگونه با یکدیگر صحبت کنند، به وجود آمد). همانطور که توانایی رونویسی زبان، این امکان را به افراد جهان می‌دهد تا مکالمات و داستان‌ها را به همان شکلی بشنوند که نویسنده می‌شنود، توانایی رونویسی موسیقی هم به نوازندگان این امکان را می‌دهد که آهنگ‌ها را دقیقاً همانطور بخوانند و بنوازند که آهنگساز می‌خواهد. اگر به آهنگسازی و میکس و مسترینگ علاقه دارید یا در این حوزه کار می‌کنید و می‌خواهید حرفه‌ای‌تر شوید، حتما سری به مجموعه آموزش‌های آهنگسازی فرادرس بزنید تا مهارت‌های خود را در این زمینه بالا ببرید:

• مجموعه آموزش آهنگسازی، میکس و مسترینگ — کلیک کنید

یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باید در مورد تئوری موسیقی به خاطر بسپارید این است که خودِ موسیقی در درجه اول و قبل از تئوری آن قرار دارد. این بدان معناست که موسیقی هزاران سال قبل از اینکه تئوری موسیقی به وجود بیاید، وجود داشته است. تئوری موسیقی تنها به این دلیل ساخته شد تا توضیح دهد که مردم سال‌ها پیش هنگام کوبیدن بر طبل خود در واقع چه کاری را انجام می‌دادند. بنابراین، هیچ وقت فکر نکنید که فقط به این دلیل که تا به حال هیچ آموزشی درباره تئوری موسیقی ندیده‌اید، نمی‌توانید موسیقیدان خوبی باشید. در واقع، اگر الان موسیقیدان خوبی هستید، احتمالاً همین حالا هم چیزهای زیادی درباره تئوری موسیقی می‌دانید؛ فقط ممکن است اصطلاحات یا نکات فنی آن را ندانید.

یادگیری خواندن موسیقی بسیار شبیه به یادگیری یک زبان جدید است؛ تا جایی که یک فرد مسلط بر تئوری موسیقی می‌تواند هنگام خواندن یک نت موسیقی، یک «مکالمه» موسیقی را بشنود. بسیاری از مردم جهان خواندن و نوشتن بلد نیستند، اما با این حال می‌توانند افکار و احساسات خود را به صورت شفاهی به خوبی بیان کنند. به همین ترتیب، بسیاری از نوازندگان شهودی و خودآموخته، هرگز خواندن یا نوشتن موسیقی را نیاموخته‌اند و کل ایده یادگیری تئوری موسیقی را خسته کننده و غیر ضروری می ‌انند. با این حال، آموزش تئوری موسیقی به زبان ساده می‌تواند به نوازندگان کمک کند تا بر تکنیک‌های جدید موسیقی تسلط یابند، سبک‌های ناآشنا از موسیقی را اجرا کنند و اعتماد به نفس لازم برای امتحان چیزهای جدید را پیدا کنند.

هیچ تعریف واحدی وجود ندارد که تمام بخش‌های تئوری موسیقی را توصیف کند؛ اما به طور کلی تئوری موسیقی به عنوان یک درس عملی، به مبانی نحوه ساخت موسیقی، تجزیه و تحلیل صداها از جمله سکوت و نحوه ارتباط آنها با موسیقی مربوط می‌شود.

تئوری موسیقی (Music Theory) تمرینی است که نوازندگان برای درک و برقراری ارتباط بهتر با زبان موسیقی از آن استفاده می‌کنند. تئوری موسیقی به بررسی اصول یا جنبه‌های اساسی موسیقی می‌پردازد و سیستمی برای تفسیر قطعات موسیقی ارائه می‌دهد تا نوازندگان یا موسیقی‌دانان بتوانند ایده‌های خود را به یکدیگر منتقل کنند.

چه عناوینی در آموزش تئوری موسیقی قرار می‌گیرند؟

با مطالعه تئوری موسیقی مواردی همچون نحوه عملکرد موسیقی، اجزای سازنده موسیقی و آنچه برای درک نت موسیقی لازم است را یاد می‌گیرید. برای مبتدیان، تئوری موسیقی عبارت است از مطالعه و توصیف اصول اولیه موسیقی مورد نیاز برای نت‌نویسی و خواندن موسیقی؛ مانند سرکلید، کسر میزان، فرم آهنگ، فواصل، مقیاس‌ها، نت‌نویسی ریتمیک، زیر و بمی‌ها (نت‌ها)، مقیاس‌ها، حالت‌ها، آکوردها، تنش‌ها و عناصر آهنگسازی مانند ریتم، هارمونی، ملودی و کنترپوآن.

تئوری موسیقی علمی پیچیده و گسترده است و چندین شیوه، رشته و مفهوم در آن وجود دارد. بنابراین بهتر است قبل از یادگیری تئوری موسیقی پیشرفته، ابتدا اصول موسیقی را یاد بگیرید. اجزای سازنده ترکیبات موسیقی را عبارتند از:

1. هارمونی (Harmony)
2. ملودی (Melody)
3. ریتم (Rhythm)

درک کامل این سه عنصر اصلی در آموزش تئوری موسیقی به زبان ساده به شما کمک می‌کند تا تئوری پایه موسیقی را بیاموزید. در ادامه مفهوم هر یک از این عناصر را شرح می‌دهیم.

1. هارمونی در موسیقی چیست؟

هارمونی زمانی ایجاد می‌شود که چندین نت یا صدا به طور همزمان برای تولید صدای جدید پخش می‌شوند. اصوات ترکیبی در هارمونی یکدیگر را تکمیل می‌کنند و صدایی دلنشین ایجاد می‌کنند. چند نمونه هارمونی به شرح زیرند:

• آکوردها و توالی آکورد (progression)، نمونه‌هایی از هارمونی هستند که ملودی یک قطعه موسیقی را تکمیل می‌کنند. یک آکورد سه یا چند نت دارد که همزمان نواخته می‌شوند.
• ترکیب قطعات آوازی (Vocal) نیز هارمونی ایجاد می‌کند. صداهای ترکیبی یک گروه آواز کر نمونه کاملی از یک هارمونی است. صداهای متعددی که یک گروه کر تولید می‌کنند، با هم ترکیب می‌شوند تا یک صدای هماهنگ یا «دارای هارمونی» ایجاد کنند.

با این حال، همه هارمونی‌ها به گوش ما خوشایند نیستند. این موضوع را در انواع هارمونی بررسی می‌کنیم.

انواع هارمونی

به طور کلی دو نوع اصلی هارمونی وجود دارد که به شرح زیرند:

هارمونی ناهماهنگ (Dissonant harmony): نت‌هایی را به موسیقی اضافه می‌کند که هنگام نواخته شدن با هم، خوشایند به نظر نمی‌رسند. نتیجه این هارمونی، تنش (tension) موزیک را افزایش می‌دهد و صدای آکورد را ناپایدار می‌کند. این تنش با تجزیه شدن به آکوردهای همخوان، آزاد می‌شود. نمونه‌های فاصله‌های (Intervals) ناهماهنگ موسیقی عبارتند از: فواصل دوم افزوده (Secounds)، هفتم‌ها و نهم‌ها.

هارمونی هماهنگ (Consonant harmony): این هارمونی پایدار و دلپذیر به نظر می‌رسد. تمام نت‌های یک آکورد هماهنگ دارای فواصلی هستند که به خوبی با هم نواخته می‌شوند. آکوردهای ثابت نیز به آرامی با یکدیگر در یک توالی آکورد تغییر می‌کنند. نمونه فاصله‌های هماهنگ در موسیقی عبارتند از: فاصله اول درست یا اونیسون (Unison)، فواصل سوم، پنجم و اکتاوها.

• آموزش ساخت ملودی برای وکال با اف ال استودیو FL Studio — کلیک کنید

2. ملودی در موسیقی چیست؟

ملودی مجموعه‌ای از نت‌ها یا صداهایی است که در یک عبارت موسیقی تنظیم شده‌اند. ملودی یک آهنگ اغلب به یاد ماندنی‌ترین و قابل تشخیص‌ترین قسمت آن است. ملودی‌ها را می‌توان با ساز یا آواز ساخت. هر ملودی شامل دو یا چند نت پشت سرهم است که از نظر موسیقیایی دلپذیر به نظر می‌رسند. بیشتر آهنگ‌ها چندین ملودی دارند که در طول آهنگ تکرار می‌شوند.

عناصر ملودی

دو عنصر اصلی یک ملودی عبارتند از:

• پیچ یا زیر و بمی (Pitch): یک ارتعاش (vibration) صوتی است که توسط یک ساز موسیقی یا صدای خواننده ایجاد می‌شود. پیچ نشان دهنده میزان بالا یا پایین بودن یک نت است. چیدمان این پیچ‌ها در یک دنباله، ملودی ایجاد می‌کند.
• ریتم (Rhythm) یا کشش زمانی (Duration): مدت زمانی است که هر پیچ صدا ایجاد می‌کند. این مدت زمان چیزی است که حرکت ملودیک ایجاد می‌کند. این کشش‌های زمانی به بخش‌های ضربی مانند نت‌های کامل، نیم‌نت‌ها، نت‌های چهارم، سه‌گانه و... تقسیم می‌شوند.

انواع حرکت ملودیک در ملودی

ملودی‌ها دو نوع حرکت ملودیک دارند که به شرح زیرند:

• حرکت متصل (Conjunct motion): زمانی است که نت‌ها با یک گام کامل یا نیم گام حرکت می‌کنند. این حرکت ملودیک طبیعی‌ترین و راحت‌ترین راه برای نواختن و آواز خواندن است؛ چراکه جهش‌های کوتاه تری بین نت‌ها وجود دارد.
• حرکت منفصل (Disjunct motion): جهش‌های بزرگ‌تری نسبت به حرکت متصل بین نت‌ها دارد و فاصله زیاد بین نت‌ها می‌تواند نواختن یا خواندن ملودی را دشوار کند. حرکت ملودیک منفصل کمتر در ذهن باقی می‌ماند و صدای روان کمتری از آن به گوش می‌رسد.

نوازندگان با آموزش تئوری موسیقی به زبان ساده، حرکات ملودیک متصل و منفصل را با هم ترکیب می‌کنند تا تنوع و جذابیت بیشتری به ملودی‌ها ببخشند.

3. ریتم در موسیقی چیست؟

ریتم یک عنصر ضروری موسیقی است که معانی مختلفی دارد؛ از جمله:

• ریتم حرکت مکرر نت‌ها و استراحت‌ها یا سکوت‌های بین آن در زمان است. ریتم همان درک انسان از زمان است.
• ریتم الگویی از نت‌ها یا صداهای قوی و ضعیف را توصیف می‌کند که در طول آهنگ تکرار می‌شوند. این الگوها را می‌توان با طبل، سازهای کوبه‌ای، ساز و آواز ایجاد کرد.

عناصر ریتم موسیقی

عناصر اساسی که ریتم موسیقی را تشکیل می‌دهند عبارتند از:

• ضرب (Beat): یک نبض تکرار شونده است که زیربنای یک الگوی موسیقی را تشکیل می‌دهد.
• متر (Meter): الگوی خاصی از پالس‌های قوی و ضعیف است.
• کسر میزان (Time Signature): برابر دو عدد است که به صورت کسر روی هم نوشته می‌شوند و تعداد و نوع ضربات در هر میزان را مشخص می‌کند.
• تمپو (Tempo بر حسب واحد BPM): نشان می‌دهد که یک قطعه موسیقی با چه سرعتی پخش می‌شود.
• ضربات قوی و ضعیف (Strong and Weak Beats): ضربات قوی همان کندضرب‌ها یا downbeat ها هستند. در حالی که ضربات ضعیف، ضربات ثانوی یا offbeat های بین کندضرب‌ها هستند.
• سنکوپ (Syncopation): ریتم‌هایی هستند که بر ضربات ثانوی تکیه می‌کنند.
• تکیه‌های صدا (Accents): به شدت یا تاکیدی که روی نت‌ها گذاشته می‌شود، اشاره دارد.

درک مفهوم ریتم به شما کمک می‌کند که هارمونی‌ها و ملودی‌های عالی بسازید. همچنین بخش ریتم یا پالس موسیقی باعث به حرکت درآوردن یک قطعه موسیقی می‌شود و به عنوان ستون فقرات ریتمیک برای سایر عناصر موسیقی عمل می‌کند.

در این بخش اصول اساسی موسیقی را بررسی می‌کنیم و نگاهی به بلوک‌های اصلی موسیقی که هارمونی، ملودی و ریتم را تشکیل می‌دهند، می‌اندازیم. در واقع می‌خواهیم تمام نت‌های موجود در موسیقی و روابط خاص بین آنها در پیانو را بررسی ‌کنیم.

• آموزش نت نویسی با گیتار ‌پرو ۷ Guitar Pro — کلیک کنید

1. الفبای موسیقی

نت‌ها، بلوک‌های سازنده همه موسیقی‌ها هستند. الفبای موسیقی از هفت حرف اصلی تشکیل شده است: A، B، C، D، E، F، G. هر نت دارای زیر و بمی (pitch) منحصر به فرد خود است.

2. کلیدهای موسیقی

روی کیبورد پیانو 12 نوت وجود دارد که عبارتند از: A، A#/B♭، B، C، C#/D♭، D، D#/E♭، E، F، F#/G♭، G، G#/A♭. این 12 نت به صورت اکتاو به سمت بالا و پایین تکرار می‌شوند.

3. کلیدهای سفید

کلیدهای سفید روی پیانو، نت‌های طبیعی را در یک مقیاس می‌نوازند: A، B، C، D، E، F، G. تگر فقط کلیدهای سفید را بنوازید، در کلید C ماژور یا A مینور قرار می‌گیرید.

4. کلیدهای سیاه

کلیدهای سیاه روی پیان،و نت‌های flat و sharp را در یک مقیاس می‌نوازند: A#/B♭، C#/D♭، D#/E♭، F#/G♭، G#/A♭.

هر نت دارای یک نماد است: ♭ برای نت flat و # برای نت Sharp. پخش ترکیبی کلیدهای سفید و سیاه به شما این امکان را می‌دهد که در تمام سرکلیدهای موجود بنویسید.

5. فواصل (Intervals)

interval برابر با فاصله بین دو نت است. interval های متعددی در تئوری موسیقی وجود دارند. این فواصل را می‌توان با تعداد نیم گام، گام کامل و موقعیت آنها در یک مقیاس اندازه گیری کرد.

• فاصله نیم گام، یک نیم صدا است.
• یک فاصله کامل گام، دو نیم صدا است.
• دو نیم گام تشکیل یک گامل کامل را می‌دهند.

فواصل نیز پایه و اساس هارمونی و ملودی هستند. نواختن دو یا چند نت به طور همزمان باعث ایجاد فواصل هارمونیک (آکورد) می‌شود. نواختن تک نت‌ها در یک توالی نیز باعث ایجاد فواصل ملودیک (ملودی) می‌شود. علاوه بر این، ما فواصل را با عدد (طول) و پیشوند (کیفیت) توصیف می‌کنیم. عدد فاصله نشان دهنده تعداد نیم گام بین دو نت است. این اعداد عبارتند از: 1 (unison)، 2، 3، 4، 5، 6، 7 و 8ام (اکتاو).

در نهایت، فواصل پیشوندی برای توصیف کیفیت خود میز دارند. پنج کیفیت فاصله عبارتند از: ماژور (M)، مینور (m)، کامل (P)، افزوده شده (A) و کاهش یافته (d).

6. اکتاو

اکتاوها بالاترین یا پایین‌ترین گام بعدی یک نت هستند. فاصله بین یک نت و نوتی دو برابر فرکانس آن، یک اکتاو است. برای مثال، یک اکتاو بالاتر از C1 در پیانو، C2 است و یک اکتاو پایین‌تر آن نیز C0 خواهد بود. در اکتاو 12 نیم صدا وجود دارد. این pitch ها در سراسر محدوده شنوایی انسان به همان ترتیب تکرار می‌شوند.

آموزش تئوری موسیقی به زبان ساده، درک عمیق‌تری از موسیقی به شما می‌دهد. اما به یاد داشته باشید که تئوری موسیقی برابر با قوانین سخت نیست و در واقع ابزاری برای کمک به ایجاد، درک و برقراری ارتباط با موسیقی محسوب می‌شود. روش‌های مختلفی برای تمرین و یادگیری تئوری موسیقی وجود دارد. اما در درجه اول بهتر است سعی کنید که مفاهیم این مقاله را در به خوبی درک کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای دریافت توضیحات تکمیلی تئوری موسیقی، حتما وبینار رایگان نکات کلیدی تئوری موسیقی در فرادرس را مشاهده کنید تا مفاهیم جزئی دیگر را در این حوزه یاد بگیرید:

• نکات کلیدی از تئوری موسیقی (وبینار ضبط شده) - رایگان — کلیک کنید