فرش چیست؟ | تاریخچه قالی | تاریخچه فرش در ایران | قیمت فرش دستبافت
قالی یا فرش نوعی گستردنی بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار میرود. به دست بافتهٔ پُرزدار و گرهدار قالی گفته میشود. از آنجا که قالی و فرش همیشه نقشهای زیبا بر خود داشتهاند، امروزه به جنبهٔ تزئینی آن نیز توجه میشود. از سال ۱۳۹۳ به بعد شهر کاشان به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی و این اثر ماندگار در میراث ملموس یونسکو با شماره ۰۰۳۸۳ ثبت گردید. هماکنون بیش از ۱۲۰۰ کارخانه تولید فرش ماشینی و ۷۰۰ کارگاه تولید فرش دستبافت در منطقه کاشان و آران و بیدگل مشغول به فعالیت میباشد. صادرات فرش در ایران یکی از فعالیتهای اقتصادی پر سود محسوب میشود.
ریشهشناسی واژههای مربوط به گستردنیها
در زبان پهلوی واژههای گوناگونی برای اشاره به انواع گستردنیها به کار برده میشد،برای قالی نفیس از بَت یا بوپ، برای نمد و فرش از نمت استفاده میشد و برای فرش و بستر از ویستَرْگ که از ویستردن (wistardan) گرفته شده که در فارسی امروز، گستردن گفته میشود.
اما واژهٔ قالی یا غالی از نام شهری به نام قالین (اصل نام شهر مشخص نیست هرچند قلعه و نه شهری وجود دارد که به انگلیسی غالین جاکار و بِرداوان مینامند و در خود ارمنی برداوان میگویند) در ارمنستان که در آن دوران بخشی از ایران باستان بودهاست، گرفته شدهاست. البتّه فرهنگ لغت عمید کلمهٔ قالی را برگرفته از کلمهٔ ترکی قالین به معنای فرشِ پُرزدار که با نخ و پشم به رنگهای مختلف بافته میشود، معنی کردهاست. ∗
معنای «بوب» در لغت نامه دهخدا چنین آمدهاست:
فرش و بساط خانه… فرشی که آن را انبوب نیز گویند… در ارمنی، بوب و پهلوی، بوپ. در تاریخ طبری از ابوجعفر محمد بن جریر طبری (حدود ۲۶۶–۳۱۰) و ترجمه و تألیف ابو علی محمد بلعمی (۳۲۵) واژه «بساط» مترادف فرش آمدهاست. در آنجا از «فرش بهارستان» سخن میرود که در حملهٔ اعراب به ایران از کاخ تیسفون بدست آمدهاست. در معجم البلدان از یاقوت حموی (اوایل سده هفتم هجری قمری) چنین میآید: «بساطی یافتند از دیبا، شصت آرش اندر شصت آرش». در نُزهَة القُلوب حمدالله مستوفی (۷۵۰) از قول ابوعون صاحب کتاب الذیج چنین آمدهاست: «در قالیقلا فرشی بافته میشود که آن را قالی نامند و قالی نسبت اختصاری است به شهر قالیقلا و قالیقلا شهری است در ارمنستان کبیر... از عهد انوشیروان، هنوز ارمنستان بدست ایرانیان بود تا اسلام آمد… «ارمینیاغس» یکی از مردم ارمنستان زمام حکومت… را در دست گرفت. پس از وی زنی به حکومت رسید بنام «قالی» و شهری ساخت و آن را «قالیقاله» نامید که به معنای احسان است.»
در زبان پهلوی واژههای گوناگونی برای اشاره به انواع گستردنیها به کار برده میشد،برای قالی نفیس از بَت یا بوپ، برای نمد و فرش از نمت استفاده میشد و برای فرش و بستر از ویستَرْگ که از ویستردن (wistardan) گرفته شده که در فارسی امروز، گستردن گفته میشود.
اما واژهٔ قالی یا غالی از نام شهری به نام قالین (اصل نام شهر مشخص نیست هرچند قلعه و نه شهری وجود دارد که به انگلیسی غالین جاکار و بِرداوان مینامند و در خود ارمنی برداوان میگویند) در ارمنستان که در آن دوران بخشی از ایران باستان بودهاست، گرفته شدهاست. البتّه فرهنگ لغت عمید کلمهٔ قالی را برگرفته از کلمهٔ ترکی قالین به معنای فرشِ پُرزدار که با نخ و پشم به رنگهای مختلف بافته میشود، معنی کردهاست. ∗
معنای «بوب» در لغت نامه دهخدا چنین آمدهاست:
فرش و بساط خانه… فرشی که آن را انبوب نیز گویند… در ارمنی، بوب و پهلوی، بوپ. در تاریخ طبری از ابوجعفر محمد بن جریر طبری (حدود ۲۶۶–۳۱۰) و ترجمه و تألیف ابو علی محمد بلعمی (۳۲۵) واژه «بساط» مترادف فرش آمدهاست. در آنجا از «فرش بهارستان» سخن میرود که در حملهٔ اعراب به ایران از کاخ تیسفون بدست آمدهاست. در معجم البلدان از یاقوت حموی (اوایل سده هفتم هجری قمری) چنین میآید: «بساطی یافتند از دیبا، شصت آرش اندر شصت آرش». در نُزهَة القُلوب حمدالله مستوفی (۷۵۰) از قول ابوعون صاحب کتاب الذیج چنین آمدهاست: «در قالیقلا فرشی بافته میشود که آن را قالی نامند و قالی نسبت اختصاری است به شهر قالیقلا و قالیقلا شهری است در ارمنستان کبیر... از عهد انوشیروان، هنوز ارمنستان بدست ایرانیان بود تا اسلام آمد… «ارمینیاغس» یکی از مردم ارمنستان زمام حکومت… را در دست گرفت. پس از وی زنی به حکومت رسید بنام «قالی» و شهری ساخت و آن را «قالیقاله» نامید که به معنای احسان است.»
فرش های زیبای ایرانی
برای بزرگنمایی و دانلود تصویر کلیک کنید.
پیشینهٔ قالی
به دست بافتهٔ پُرزدار و گرهدار قالی می گویند. همهٔ پژوهشگران بدون چون و چرا بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالیبافی از آسیا شروع شدهاست. پژوهشگران بر این عقیدهاند که ترکستان، ایران و قفقاز میباید مهد اولیهٔ این هنر بوده باشند. از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده به این نتیجه رسیدهاند که هنر شرقی قالیبافی مدتها قبل از میلاد مسیح شناخته شده و وجود داشتهاست.
هومر حماسهسرای معروف سدهٔ هفتم پیش از میلاد یونان صحبت از «کاناپهای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» میکند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کردهاست که ایرانیان عادت دارند روی قالیهای نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشهٔ جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبهجزیرهٔ بالکان مانند رومانی را مییابیم که هنر و صنعت قالیبافی در آنها وجود دارد؛ ولی آنطور که پژوهشگران گفتهاند، ایرانیان نخستین قومی بودهاند که به قالیبافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنانکه آخرین پژوهشهای باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمیترین قالیِ پُرزدارِ شناختهشدهٔ موجود در جهان یعنی قالیچهٔ پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستانشناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاریهایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ پازیریک کشف شد.
تاریخچهٔ بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شدهاست، به هزارهٔ پنجم و ششمِ پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمیگردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمیترین قالیِ دستبافِ یافتهشدهٔ جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالیبافی در سدهٔ ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگهای صلیبی باعث شد تا قالیهای ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان میشد یا بر روی میزها قرار میگرفت؛ بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز مینگریستند. پس از گسترش تجارت در سدهٔ ۱۷، قالیهای ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمدهٔ تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقهٔ قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت میباشند.
تاریخ قالی در ایران
پیشینهٔ درهمتنیدنِ الیاف در ایران برای تولید منسوجات بهخصوص پارچه، به هزارهٔ پنجم پیش از میلاد میرسد. آثار گرانبها و زیبایی که از بخشهای مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحثبرانگیزی در این دوران وجود داشتهاند، ازجمله تابوت سفالی دوران دالما، کردستان، همچنین آیینهٔ مسیِ زنگزدهٔ نوعِ ایلامی در سیلک و سایر مناطق.
بعد از گذشت سالیان متمادی، تقریباً در هزارهٔ دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ بههمریسیدنِ نخها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشافهای تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشتههای درهمتنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشههای فرش استفاده میکردند. آثار بهدستآمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.
قدمت فرشبافی و بهطورکل منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبا و تفکربرانگیزی از دورههای مختلف کشف شدهاند که نمیتوان آنها را بهطور دقیق به یک دورهٔ خاص نسبت داد. گاهی اوقات یک اثر طیِ گذشتِ سالیانِ دراز و طی سلسلههای مختلف ساخته شدهاست.
ایلخانیان و تیموریان
فرشهای دورهٔ ایلخانیان زیاد شناختهشده نیستند. در این مورد محققی به نام آرمی برینگز نظریهای ارائه داده که دارای نقاط ضعف بسیاری میباشد و در درستی آن به دیدهٔ تردید باید نگریست. بر پایهٔ نظر او نقاشیهایِ فرشهای دورهٔ تیموریان دقیقاً خصوصیاتِ فرشهای این دوران را بازمیتابند. به عبارت دیگر با دیدن این نقاشیها میتوان به تمام ویژگیهای بافتی و ظاهری و بهطور کل تاریخچهٔ آنها پیبرد. اما از آنجا که نقاشیهای بهدستآمده از هنر فرشبافی این دوران بسیار محدود میباشند، پس اطلاعات زیادی از فرشهای این دوره در دست نیست و درست همینجاست که سستیِ نظریهٔ برینگز هویدا میشود.
دورهٔ صفویه
فرشهای ایران در دورهٔ صفویه به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیدند که این مهم به دلیل تحت پشتیبانی شاهان قدرتمندی چون شاه عباس قرارگرفتن بود و دسترسی فراوان به مواد مورد نیاز برای بافت فرش و همچنین بهرسمیتشناختنِ فرش به عنوان کالایی برای تجارت بودهاست.
به دست بافتهٔ پُرزدار و گرهدار قالی می گویند. همهٔ پژوهشگران بدون چون و چرا بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالیبافی از آسیا شروع شدهاست. پژوهشگران بر این عقیدهاند که ترکستان، ایران و قفقاز میباید مهد اولیهٔ این هنر بوده باشند. از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده به این نتیجه رسیدهاند که هنر شرقی قالیبافی مدتها قبل از میلاد مسیح شناخته شده و وجود داشتهاست.
هومر حماسهسرای معروف سدهٔ هفتم پیش از میلاد یونان صحبت از «کاناپهای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» میکند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کردهاست که ایرانیان عادت دارند روی قالیهای نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشهٔ جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبهجزیرهٔ بالکان مانند رومانی را مییابیم که هنر و صنعت قالیبافی در آنها وجود دارد؛ ولی آنطور که پژوهشگران گفتهاند، ایرانیان نخستین قومی بودهاند که به قالیبافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنانکه آخرین پژوهشهای باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمیترین قالیِ پُرزدارِ شناختهشدهٔ موجود در جهان یعنی قالیچهٔ پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستانشناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاریهایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ پازیریک کشف شد.
تاریخچهٔ بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شدهاست، به هزارهٔ پنجم و ششمِ پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمیگردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمیترین قالیِ دستبافِ یافتهشدهٔ جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالیبافی در سدهٔ ۱۰ میلادی به وسیلهٔ مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگهای صلیبی باعث شد تا قالیهای ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان میشد یا بر روی میزها قرار میگرفت؛ بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیدهٔ یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز مینگریستند. پس از گسترش تجارت در سدهٔ ۱۷، قالیهای ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمدهٔ تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقهٔ قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت میباشند.
تاریخ قالی در ایران
پیشینهٔ درهمتنیدنِ الیاف در ایران برای تولید منسوجات بهخصوص پارچه، به هزارهٔ پنجم پیش از میلاد میرسد. آثار گرانبها و زیبایی که از بخشهای مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحثبرانگیزی در این دوران وجود داشتهاند، ازجمله تابوت سفالی دوران دالما، کردستان، همچنین آیینهٔ مسیِ زنگزدهٔ نوعِ ایلامی در سیلک و سایر مناطق.
بعد از گذشت سالیان متمادی، تقریباً در هزارهٔ دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ بههمریسیدنِ نخها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشافهای تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشتههای درهمتنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشههای فرش استفاده میکردند. آثار بهدستآمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.
قدمت فرشبافی و بهطورکل منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبا و تفکربرانگیزی از دورههای مختلف کشف شدهاند که نمیتوان آنها را بهطور دقیق به یک دورهٔ خاص نسبت داد. گاهی اوقات یک اثر طیِ گذشتِ سالیانِ دراز و طی سلسلههای مختلف ساخته شدهاست.
ایلخانیان و تیموریان
فرشهای دورهٔ ایلخانیان زیاد شناختهشده نیستند. در این مورد محققی به نام آرمی برینگز نظریهای ارائه داده که دارای نقاط ضعف بسیاری میباشد و در درستی آن به دیدهٔ تردید باید نگریست. بر پایهٔ نظر او نقاشیهایِ فرشهای دورهٔ تیموریان دقیقاً خصوصیاتِ فرشهای این دوران را بازمیتابند. به عبارت دیگر با دیدن این نقاشیها میتوان به تمام ویژگیهای بافتی و ظاهری و بهطور کل تاریخچهٔ آنها پیبرد. اما از آنجا که نقاشیهای بهدستآمده از هنر فرشبافی این دوران بسیار محدود میباشند، پس اطلاعات زیادی از فرشهای این دوره در دست نیست و درست همینجاست که سستیِ نظریهٔ برینگز هویدا میشود.
دورهٔ صفویه
فرشهای ایران در دورهٔ صفویه به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیدند که این مهم به دلیل تحت پشتیبانی شاهان قدرتمندی چون شاه عباس قرارگرفتن بود و دسترسی فراوان به مواد مورد نیاز برای بافت فرش و همچنین بهرسمیتشناختنِ فرش به عنوان کالایی برای تجارت بودهاست.
فرشهای مشهور ایرانی
با وجود شهرت و قدمت هزاران ساله ولی باز هم فرش ایرانی بین مردم ایران ناشناخته است؛ کمتر کسی میتواند با دیدن فرشی محل بافت آن را حدس بزند و در مورد خصوصیات با ارزش آن صحبت کند، در حالیکه با اتمام یک فرش، شناسنامه آن نیز همراه با خودش صادر میشود. عدم آگاهی نسبت به ویژگیهای فرش سبب معضلاتی میشود.
قالیچه ترکمن
این فرش در تملک سان مارکو قرار دارد، و ۴ فرش دیگر در سال ۱۶۲۲ و همچنین سه فرش زربافت ابریشمی نیز به وسیلهٔ ایرانیان در سال ۱۶۳۶ به ونیز راه یافتند.
قالیچه مود خراسان
قالیچهٔ مود خراسان به شیوهٔ قالیهای مشهد بافته میشود. شهر مود در نزدیکی شهر بیرجند است و در بین تولیدات خراسان از بهترینهاست و شهرت جهانی دارد. اما از آنجا که تولیدات آن بسیار ناچیز است، تعداد بسیار کمی روانهٔ بازار میشود. اندازهٔ قالیچهٔ مود ۸ متر مربع است. رنگ قالیها همخوان و معمولاً تیرهاست.
قالی شهر مشهد
قالی مشهد در کارگاههای این شهر و اطراف آن بافته میشود. این قالی از مرغوبیت چشمگیری برخوردار است و معمولاً به بازارهای غرب و انگلستان میرود. نقشهای بهکاررفته در آنها نقشهای ترنج، اسلیمی و پیچک مانند هستند.
قالیبافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمیترین فرشهای مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب اول به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ میلادی هدیه شدهاست. این فرشها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا و برادرزادهٔ شاه طهماسب، ساخته میشدهاست. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی از نمونههای درجه دوم و سوم هنوز در موزهٔ توپکاپی موجود است.
در سدهٔ ۱۹ و ۲۰ میلادی محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره میجستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرشها به شدت صیقل داده میشدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرشها نیز میگشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد، تا جایی که صادرات این فرش به اروپا بهطور چشمگیری کاهش یافت. متأسفانه قالیهای بهجایمانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند.
قالی زنجان
فرشبافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا میکند. قدمت فرش بافی را میتوان از اوایل بنای این شهر نام برد یعنی از زمان پادشاهی اردشیربابکان. فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوههای فرهنگی این استان هستند. فرش افشار زنجان یکی از پر طرفدارترین فرشهای ایرانی است بهطوریکه به دلیل زیبایی طرح و رنگ در کشورهای اروپایی بسیار مورد استقبال قرار گرفتهاست.
قالی قشقایی
این قالی که رنگ مشخصهٔ آن نارنجی است؛ توسط زنان ایل قشقایی که ایلی کوچنده که در ایران است بافته میشود.
قالیچه شیراز و نیریز
نیریز در شرق و در کنار دریاچه بختگان در استان فارس قرار دارد. این ناحیه قالیهایی با کیفیت گوناگون و رنگ آمیزی زنده دارد و تیرگی رنگها از ویژگیهای خاص قالیچههای افشاری است، از بوتههای متنوع تزیینی به صورت تک و تکراری استفاده میشود و ساختار تار و پود ان از کتان است.
بسته به کیفیت پشم پرز قالیچهها را نیمه بلند میچینند.
قالیچه بیرجند
بیرجند در میانهٔ راه مشهد و زاهدان است. همچون بخشهای دیگر شرق ایران قالیچههای این ناحیه نیز با گره جفتی و چهارتار بافته میشوند. فرشهای بیرجندی معمولاً با طرح خشتی و ریز ماهی میباشد. قالیهای بزرگ بیرجندی تا ۲۰ متر مربع نیز بافته میشوند. از رنگهای نارنجی، قرمز، زرد و آبی برای ایجاد تضاد با بژ در زمینه استفاده میشود. تار و پود آن پیشتر از پشم بودهاست. اما در قالیهای جدید بیشتر از کتان استفاده میشود. این قالیچه دوام چندانی ندارد و پرزهای آن نیمهبلند و بلند چیده میشوند.
قالیچه تصویری بلوچی
گروههایی از اقوام بلوچ که ساکن افغانستان هستند، از سالها پیش قالی میبافتند. اکثر طوایف بلوچی مسلمان سنی هستند و به زبانی نزدیک به پارسی میانه صحبت میکنند. طرحهای قالیچههای بلوچی بیشتر از نقشهای ترکمن گرفته شدهاند و بقیه ترکیبی از طرحهای قالی بخشهای دیگر ایراناند. در آنها رنگهای مصنوعی کمتر بهکاررفته و بیشتر از رنگهای طبیعی استفاده میشود.
قالی راور
فرش راور از مشهورترین نقشهای فرش ایرانی میباشد. در کاخ نیاوران چندین فرش راور در معرض دید قرار گرفتهاست.
با وجود شهرت و قدمت هزاران ساله ولی باز هم فرش ایرانی بین مردم ایران ناشناخته است؛ کمتر کسی میتواند با دیدن فرشی محل بافت آن را حدس بزند و در مورد خصوصیات با ارزش آن صحبت کند، در حالیکه با اتمام یک فرش، شناسنامه آن نیز همراه با خودش صادر میشود. عدم آگاهی نسبت به ویژگیهای فرش سبب معضلاتی میشود.
قالیچه ترکمن
این فرش در تملک سان مارکو قرار دارد، و ۴ فرش دیگر در سال ۱۶۲۲ و همچنین سه فرش زربافت ابریشمی نیز به وسیلهٔ ایرانیان در سال ۱۶۳۶ به ونیز راه یافتند.
قالیچه مود خراسان
قالیچهٔ مود خراسان به شیوهٔ قالیهای مشهد بافته میشود. شهر مود در نزدیکی شهر بیرجند است و در بین تولیدات خراسان از بهترینهاست و شهرت جهانی دارد. اما از آنجا که تولیدات آن بسیار ناچیز است، تعداد بسیار کمی روانهٔ بازار میشود. اندازهٔ قالیچهٔ مود ۸ متر مربع است. رنگ قالیها همخوان و معمولاً تیرهاست.
قالی شهر مشهد
قالی مشهد در کارگاههای این شهر و اطراف آن بافته میشود. این قالی از مرغوبیت چشمگیری برخوردار است و معمولاً به بازارهای غرب و انگلستان میرود. نقشهای بهکاررفته در آنها نقشهای ترنج، اسلیمی و پیچک مانند هستند.
قالیبافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمیترین فرشهای مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب اول به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ میلادی هدیه شدهاست. این فرشها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا و برادرزادهٔ شاه طهماسب، ساخته میشدهاست. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی از نمونههای درجه دوم و سوم هنوز در موزهٔ توپکاپی موجود است.
در سدهٔ ۱۹ و ۲۰ میلادی محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره میجستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرشها به شدت صیقل داده میشدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرشها نیز میگشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد، تا جایی که صادرات این فرش به اروپا بهطور چشمگیری کاهش یافت. متأسفانه قالیهای بهجایمانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند.
قالی زنجان
فرشبافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا میکند. قدمت فرش بافی را میتوان از اوایل بنای این شهر نام برد یعنی از زمان پادشاهی اردشیربابکان. فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوههای فرهنگی این استان هستند. فرش افشار زنجان یکی از پر طرفدارترین فرشهای ایرانی است بهطوریکه به دلیل زیبایی طرح و رنگ در کشورهای اروپایی بسیار مورد استقبال قرار گرفتهاست.
قالی قشقایی
این قالی که رنگ مشخصهٔ آن نارنجی است؛ توسط زنان ایل قشقایی که ایلی کوچنده که در ایران است بافته میشود.
قالیچه شیراز و نیریز
نیریز در شرق و در کنار دریاچه بختگان در استان فارس قرار دارد. این ناحیه قالیهایی با کیفیت گوناگون و رنگ آمیزی زنده دارد و تیرگی رنگها از ویژگیهای خاص قالیچههای افشاری است، از بوتههای متنوع تزیینی به صورت تک و تکراری استفاده میشود و ساختار تار و پود ان از کتان است.
بسته به کیفیت پشم پرز قالیچهها را نیمه بلند میچینند.
قالیچه بیرجند
بیرجند در میانهٔ راه مشهد و زاهدان است. همچون بخشهای دیگر شرق ایران قالیچههای این ناحیه نیز با گره جفتی و چهارتار بافته میشوند. فرشهای بیرجندی معمولاً با طرح خشتی و ریز ماهی میباشد. قالیهای بزرگ بیرجندی تا ۲۰ متر مربع نیز بافته میشوند. از رنگهای نارنجی، قرمز، زرد و آبی برای ایجاد تضاد با بژ در زمینه استفاده میشود. تار و پود آن پیشتر از پشم بودهاست. اما در قالیهای جدید بیشتر از کتان استفاده میشود. این قالیچه دوام چندانی ندارد و پرزهای آن نیمهبلند و بلند چیده میشوند.
قالیچه تصویری بلوچی
گروههایی از اقوام بلوچ که ساکن افغانستان هستند، از سالها پیش قالی میبافتند. اکثر طوایف بلوچی مسلمان سنی هستند و به زبانی نزدیک به پارسی میانه صحبت میکنند. طرحهای قالیچههای بلوچی بیشتر از نقشهای ترکمن گرفته شدهاند و بقیه ترکیبی از طرحهای قالی بخشهای دیگر ایراناند. در آنها رنگهای مصنوعی کمتر بهکاررفته و بیشتر از رنگهای طبیعی استفاده میشود.
قالی راور
فرش راور از مشهورترین نقشهای فرش ایرانی میباشد. در کاخ نیاوران چندین فرش راور در معرض دید قرار گرفتهاست.
فرش دستبافت (لیست جدید)
موارد بیشتر...
A carpet is a textile floor covering typically consisting of an upper layer of pile attached to a backing. The pile was traditionally made from wool, but since the 20th century, synthetic fibers such as polypropylene, nylon or polyester are often used, as these fibers are less expensive than wool. The pile usually consists of twisted tufts that are typically heat-treated to maintain their structure. The term carpet is often used interchangeably with the term rug, although rugs are typically considered to be smaller than a room and not attached to the floor.
Carpets are used for a variety of purposes, including insulating a person"s feet from a cold tile or concrete floor, making a room more comfortable as a place to sit on the floor (e.g., when playing with children or as a prayer rug), reducing sound from walking (particularly in apartment buildings), and adding decoration or color to a room. Carpets can be made in any color by using differently dyed fibers. Carpets can have many different types of patterns and motifs used to decorate the surface. Carpets are used in industrial and commercial establishments such as retail stores and hotels and in private homes. Today, a huge range of carpets and rugs are available at many price and quality levels, ranging from inexpensive, synthetic carpets that are mass-produced in factories and used in commercial buildings to costly hand-knotted wool rugs that are used in private homes of wealthy families.
Carpets can be produced on a loom quite similar to woven fabric, made using needle felts, knotted by hand (in oriental rugs), made with their pile injected into a backing material (called tufting), flatwoven, made by hooking wool or cotton through the meshes of a sturdy fabric, or embroidered. Carpet is commonly made in widths of 12 feet (3.7 m) and 15 feet (4.6 m) in the US and 4 m (13 ft) and 5 m (16 ft) in Europe. Since the 19th and 20th century, where necessary for wall-to-wall carpet, different widths of carpet can be seamed together with a seaming iron and seam tape (formerly it was sewn together) and fixed to a floor over a cushioned underlay (pad) using nails, tack strips (known in the UK as gripper rods), adhesives, or occasionally decorative metal stair rods. Wall-to-wall carpet is distinguished from rugs or mats, which are loose-laid floor coverings, as wall-to-wall carpet is fixed to the floor and covers a much larger area.
The GoodWeave labelling scheme used throughout Europe and North America assures that child labour has not been used: importers pay for the labels, and the revenue collected is used to monitor centres of production and educate previously exploited children.
History
The knotted pile carpet probably originated in the Caspian Sea area (Northern Iran) or the Armenian Highland. Although there is evidence of goats and sheep being sheared for wool and hair which was spun and woven as far back at the 7th millennium, the earliest surviving pile carpet is the "Pazyryk carpet", which dates from the 5th-4th century BC. It was excavated by Sergei Ivanovich Rudenko in 1949 from a Pazyryk burial mound in the Altai Mountains in Siberia. This richly coloured carpet is 200 x 183 cm (6"6" x 6"0") and framed by a border of griffins.
Although claimed by many cultures, this square tufted carpet, almost perfectly intact, is considered by many experts to be of Caucasian, specifically Armenian, origin. The rug is woven using the Armenian double knot, and the red filaments" color was made from Armenian cochineal. The eminent authority of ancient carpets, Ulrich Schurmann, says of it, "From all the evidence available I am convinced that the Pazyryk rug was a funeral accessory and most likely a masterpiece of Armenian workmanship". Gantzhorn concurs with this thesis. At the ruins of Persepolis in Iran where various nations are depicted as bearing tribute, the horse design from the Pazyryk carpet is the same as the relief depicting part of the Armenian delegation. The historian Herodotus writing in the 5th century BC also informs us that the inhabitants of the Caucasus wove beautiful rugs with brilliant colors which would never fade.
Carpets are used for a variety of purposes, including insulating a person"s feet from a cold tile or concrete floor, making a room more comfortable as a place to sit on the floor (e.g., when playing with children or as a prayer rug), reducing sound from walking (particularly in apartment buildings), and adding decoration or color to a room. Carpets can be made in any color by using differently dyed fibers. Carpets can have many different types of patterns and motifs used to decorate the surface. Carpets are used in industrial and commercial establishments such as retail stores and hotels and in private homes. Today, a huge range of carpets and rugs are available at many price and quality levels, ranging from inexpensive, synthetic carpets that are mass-produced in factories and used in commercial buildings to costly hand-knotted wool rugs that are used in private homes of wealthy families.
Carpets can be produced on a loom quite similar to woven fabric, made using needle felts, knotted by hand (in oriental rugs), made with their pile injected into a backing material (called tufting), flatwoven, made by hooking wool or cotton through the meshes of a sturdy fabric, or embroidered. Carpet is commonly made in widths of 12 feet (3.7 m) and 15 feet (4.6 m) in the US and 4 m (13 ft) and 5 m (16 ft) in Europe. Since the 19th and 20th century, where necessary for wall-to-wall carpet, different widths of carpet can be seamed together with a seaming iron and seam tape (formerly it was sewn together) and fixed to a floor over a cushioned underlay (pad) using nails, tack strips (known in the UK as gripper rods), adhesives, or occasionally decorative metal stair rods. Wall-to-wall carpet is distinguished from rugs or mats, which are loose-laid floor coverings, as wall-to-wall carpet is fixed to the floor and covers a much larger area.
The GoodWeave labelling scheme used throughout Europe and North America assures that child labour has not been used: importers pay for the labels, and the revenue collected is used to monitor centres of production and educate previously exploited children.
History
The knotted pile carpet probably originated in the Caspian Sea area (Northern Iran) or the Armenian Highland. Although there is evidence of goats and sheep being sheared for wool and hair which was spun and woven as far back at the 7th millennium, the earliest surviving pile carpet is the "Pazyryk carpet", which dates from the 5th-4th century BC. It was excavated by Sergei Ivanovich Rudenko in 1949 from a Pazyryk burial mound in the Altai Mountains in Siberia. This richly coloured carpet is 200 x 183 cm (6"6" x 6"0") and framed by a border of griffins.
Although claimed by many cultures, this square tufted carpet, almost perfectly intact, is considered by many experts to be of Caucasian, specifically Armenian, origin. The rug is woven using the Armenian double knot, and the red filaments" color was made from Armenian cochineal. The eminent authority of ancient carpets, Ulrich Schurmann, says of it, "From all the evidence available I am convinced that the Pazyryk rug was a funeral accessory and most likely a masterpiece of Armenian workmanship". Gantzhorn concurs with this thesis. At the ruins of Persepolis in Iran where various nations are depicted as bearing tribute, the horse design from the Pazyryk carpet is the same as the relief depicting part of the Armenian delegation. The historian Herodotus writing in the 5th century BC also informs us that the inhabitants of the Caucasus wove beautiful rugs with brilliant colors which would never fade.